Jan Rotmans: ‘Omarm de chaos’

Chaos en verandering

We leren het meest van een crisis. Alle crises in de wereld: klimaat, biodiversiteit, migratie, banken, corona, democratie, oorlogen, bestaanszekerheid… voelen soms als een complete chaos, maar Rotmans is ervan overtuigd dat mensen juist in tijden van chaos de maatschappij positief kunnen transformeren. Want dán worden oude systemen afgebroken, ligt alles open en kun je echt iets nieuws opbouwen.

Mensen kunnen in een crisis namelijk hun normen en gedrag veranderen. Als ongeveer een kwart van de mensen ‘om’ is, gaat de rest relatief gemakkelijk mee. Impactondernemers, wiens doel het is om met hun bedrijf bij te dragen aan de samenleving, horen bij deze voorlopers.

Hoe kom je tot de ‘kritische’ 25 procent van mensen die de rest gaat meenemen? De maatschappijveranderingen zullen volgens Rotmans sowieso gaan gebeuren. Maar ze kosten tijd. Beleidsmaatregelen en technologie kunnen helpen deze tijd met een generatie te verkorten.

De wegen naar een nieuw systeem

Wat Impact door Groei voorstaat is eigenlijk zo logisch. Als economisch gezond bedrijf een positieve impact hebben op de wereld, je omgeving en/of je werknemers. En wat blijkt uit onderzoek? Financieel en maatschappelijk rendement gaan hand in hand. Impact leidt zelfs tot bétere prestaties, want impactondernemingen zijn veerkrachtiger en wendbaarder dan traditionele bedrijven. Bedrijven met een positieve impact hebben lagere kosten, halen een hoger rendement en groeien sneller.

Maar het bestaande systeem is koppig en zit impactondernemingen in de weg. Hoe organiseer je systeemverandering? Volgens Rotmans op verschillende, elkaar aanvullende manieren: top down en bottom up, met een langetermijnvisie en doorbraakprojecten, met experimenteren, opschalen en borgen, met afbraak van drempels en opbouw van goede voorbeelden, beleidsbeïnvloeding en macht, met enthousiasme en geduld, en vooral ook met samenwerkingen tussen mensen die willen én kunnen veranderen.

Leren schaken

De digitale en duurzame revolutie zoals hierboven omschreven is veel groter dan enkel een ‘verandering’. Rotmans noemt het daarom liever een transitie: een fundamentele omslag in denken, handelen en organiseren (in wetgeving en onderwijs). De Veranderagenda impactondernemingen van Impact door Groei werd dan ook al snel omgedoopt in Transitieagenda impactondernemingen.

Verder vindt Rotmans dat het proces, de praktische implicaties en de tussenstappen naar onze droom meer aandacht moeten krijgen. En er mag wat meer ‘vuur’ in. Impactondernemers zijn rebellen in het systeem, ‘kampioenen van de ondeugd’. Dat prikkelende en sprankelende mag meer doorklinken in onze plannen.

Met deze nieuwe inspiratie praatten de aanwezigen verder in subgroepen. Na afloop vertelde Rotmans dat hij geniet van het verandervuur bij de deelnemers. ‘Maar soms zou ik willen dat er minder lieve mensen onder jullie zijn.’ Een van de impactondernemers verwoordde het zo: ‘Wij zijn aan het ganzenborden en de rest van de wereld speelt schaak.’

Rotmans’ advies aan iedereen: je hebt meer invloed dan je denkt. Durf een leider te zijn. Treed buiten deze cirkel en werk bijvoorbeeld ook samen met andere, veranderingsgezinde, bedrijven. ‘Zoek vooral de randen op, wees ondeugender.’