Transitieagenda impactondernemingen

Onze ambitie

Impact door Groei, een programma van FNO, wil dat iedereen naar wens en vermogen kan meedoen. Impactondernemingen zijn een belangrijke schakel om kansen voor mensen in kwetsbare situaties te vergroten. Impact door Groei richt zich voornamelijk op impactondernemingen met deze ambitie. De systeemverandering die we beogen betreft echter alle impactondernemingen, dus ook ondernemingen die zich bijvoorbeeld richten op biodiversiteit, circulaire economie of transparantie ketens.

Deze ondernemers innoveren vanuit de intrinsieke motivatie om bij te dragen aan een eerlijke, inclusieve samenleving en niet primair vanuit winstmaximalisatie. Impactondernemingen bieden bijvoorbeeld begeleiding en ontwikkeling op maat aan hun werknemers en leveren producten en diensten die niet ten koste gaan van mens en maatschappij maar daar juist aan bijdragen. En daar maken zij het verschil, want zo wordt talent optimaal benut en maatschappelijke waarde gecreëerd.

Helaas zit ook precies daar de crux van het probleem: juist doordat impactondernemingen maatschappelijke waarde vooropstellen, kiezen ze in het huidige economische systeem namelijk hun eigen concurrentienadeel. De inspanningen van deze ondernemingen leiden vaak tot een hogere kostprijs van hun product of dienst. Dit bemoeilijkt hun concurrentiepositie en beperkt hun groei en impact.

Kortom, primair gericht op maatschappelijk gewin lopen impactondernemingen tegen obstakels op van ons economisch systeem. Daarom zet het programma Impact door Groei (2023-2042) in op optimale groei van impactondernemingen door de knelpunten in het systeem op te lossen.

Duurzame systeemverbetering

Vanuit onze ambitie presenteren Impact door Groei en Social Enterprise NL samen een transitieagenda. Voor een ecosysteem waarin impactondernemingen kunnen floreren en niet tegen systeemobstakels lopen, is een grote transitie nodig. Binnen deze Transitieagenda richten we ons specifiek op drie onderwerpen die noodzakelijk zijn voor de systemische verandering:

1. Maatschappelijke waarde centraal in alle overheidsinkopen, waarmee impactondernemingen een stevigere positie krijgen bij publieke inkoop.
2. Het vergroten van de toegang tot financiering voor groeiende impactondernemingen.
3. Kansen van ESG benutten om impactondernemingen te versterken.

Deze transitieagenda is tot stand gekomen op basis van gesprekken van Impact door Groei en Social Enterprise NL met verschillende actoren in het ecosysteem, een rondetafelgesprek met experts op publieke inkoop en financiering, literatuuronderzoek en meerdere sessies met impactondernemers waarin we de hoofdpunten uit deze agenda bespraken en hebben aangescherpt.

Met deze transitieagenda schetsen we de krijtlijnen waarlangs we werken aan onze langetermijnambitie. We stellen per onderwerp de doelen vast voor de komende periode, maar de agenda zal zich de komende twintig jaar ook verder ontwikkelen. We nodigen je daarom nadrukkelijk uit om een reactie achter te laten.

1. Overheidsinkopen

De overheid koopt jaarlijks voor ruim 100 miljard euro in aan producten en diensten. Daarmee beschikt zij over een enorm potentieel om maatschappelijke doelen te realiseren. Dit potentieel wordt onbenut, omdat het inkoop- en aanbestedingsbeleid nog veelal gericht is op de laagste prijs voor producten en diensten.

Het centraal stellen van maatschappelijke waarde creëert een vliegwiel voor de transitie naar een eerlijke, inclusieve en circulaire samenleving. Daarmee geeft de overheid als ‘early adopter’ het goede voorbeeld en volgt ze de aanbeveling van een recent WRR-rapport op: ‘De overheid dient veel meer haar rol als grote klant te pakken.’ Hiermee wordt de positie van impactondernemingen als samenwerkingspartner van de overheid verstevigd.

Het maximeren van maatschappelijke waarde staat feitelijk al in de Aanbestedingswet 2012, er zijn verschillende – vrijblijvende – manifesten voor maatschappelijk inkopen, en het inkoopproces biedt al veel mogelijkheden om opgavegericht in te kopen. Zo beschrijft artikel 1.4 lid 2: ‘De aanbestedende dienst of het speciale-sectorbedrijf draagt zorg voor het leveren van zo veel mogelijk maatschappelijke waarde voor de publieke middelen bij het aangaan van een schriftelijke overeenkomst als bedoeld in het eerste lid.‘ Daarnaast biedt artikel 2.82 de ruimte om opdrachten voor te behouden aan impactondernemingen waarvan het personeelsbestand bestaat uit ten minste 30% mensen met een arbeidsbeperking.

Maar het ontbreekt aan een duidelijke opdracht en beleid om deze doelstellingen te realiseren en ondernemingen merken nog weinig van deze goede intenties. Nodig zijn heldere beleidsdoelen van bovenaf in overheidsorganisaties, vertaling in inkoopbeleid, aanwijzingen voor opdrachtgevers, inkopers en contractmanagers, en controle op de uitvoering van duurzame en sociale afspraken bij leveranciers. Om maatschappelijke waarde ook in de praktijk centraal te stellen in alle overheidsinkopen, zijn we tot 7 concrete punten gekomen. Bijlage 1 bevat een uitgebreidere toelichting op de punten.

1. Verplicht duurzame en sociale kwaliteitscriteria in aanbestedingen.
2. Zie toe op naleving van sociale en duurzame afspraken.
3. Laat elke publiekrechtelijke organisatie een stevig duurzaam en sociaal inkoopbeleid opstellen.
4. Equipeer inkopers om dat beleid uit te voeren, onder andere via de ontwikkeling van een dynamische, richtinggevende gids maatschappelijke waarde.
5. Start een bewustwordingscampagne over de potentie van maatschappelijk inkopen gericht op opdrachtgevers.
6. Innoveer het inkoopproces zodanig dat het duurzame en sociale uitkomsten heeft.
7. Benut social return voor bredere doelstellingen dan arbeidsparticipatie.

2. Toegang tot financiering

In het huidige Nederlandse financiële systeem ondervinden impactondernemingen aanzienlijke moeilijkheden bij het verkrijgen van financiering voor groei, vooral wanneer hun financieringsbehoefte de grens van één miljoen overschrijdt. Uit de Social Enterprise Monitor van 2020 blijkt dat 65% van de impactondernemingen op zoek is naar financiering om hun groeiambities te realiseren.

Voor opschaling zoeken ondernemingen vaak naar bankleningen (CPB, 2019). Veel impactondernemingen ervaren echter moeilijkheden bij het verkrijgen van bancaire leningen, omdat banken het risico van deze ondernemingen hoger inschatten (Schätzlein et. al, 2023). Een hoog risicoprofiel voor impactondernemingen komt onder andere voort uit onbekendheid met impactvolle bedrijfsmodellen, het concurrentienadeel dat impactondernemingen ervaren, verschillen in inkomstenstructuren en de aanname dat het faillissementsrisico hoger zou zijn.

Onderzoek toont echter aan dat het kredietrisico van impactondernemingen vaak lager ligt en de default rate minder is dan bij traditionele ondernemingen (Cornée en Szafarz, 2014). Dit wordt ook door banken bevestigd. Het default percentage en risico van impactondernemingen zullen daarom de komende jaren worden uitgezocht.

Het hoger inschatten van risico leidt ertoe dat banken leners om garanties en onderpand vragen (Aktaş en Barbetta, 2023). Dit vormt een uitdaging voor impactondernemingen. Ze hebben doorgaans namelijk minder materiële bezittingen en inkomstenbronnen zijn onzeker doordat (gemeentelijke) garanties voor toekomstige inkomsten niet worden gegeven, zoals impactondernemingen aangeven.

Deze kredietrantsoenering belemmert impactondernemingen in hun doelen om te groeien. Veel van deze ondernemingen besluiten daardoor om niet te groeien of slechts zeer langzaam te groeien (Aktaş en Barbetta, 2023). En dit is een groot gemis voor de sociale en duurzame impact.

We streven naar veranderingen in het financiële systeem om een impactvolle toekomst voor impactondernemingen te waarborgen. Gelukkig zien we dat banken en financiële instellingen steeds meer aandacht hebben voor impactondernemingen en voornemens zijn om in de komende jaren veranderingen door te voeren. Samen met Nederlandse banken en andere financiële instellingen streven we de komende twintig jaar naar de volgende veranderingen:

1. Kennis over bedrijfsmodellen van impactondernemingen

Op korte termijn is het cruciaal dat financiële instellingen de bedrijfsmodellen van impactondernemingen beter begrijpen, zodat de unieke kenmerken en positieve impact van impactondernemingen erkend worden bij het bepalen van de risico en zo een realistischere risicobepaling ontstaat.

2. Beoordeling met oog voor impact

Op de lange termijn streven we naar een financieel systeem dat niet alleen het financiële risico en rendement beoordeelt, maar ook de sociaal-maatschappelijke en duurzame impact van ondernemingen waardeert. Bij het nemen van financieringsbeslissingen zou de maatschappelijke impact moeten meewegen. Dit willen we met banken uitwerken en hierin experimenteren.

3. Langetermijnfinanciering

Voor een langdurige impact is financiering over een langere periode van belang. Impactondernemingen kunnen immers stabieler worden, meer omzet genereren en een grotere impact maken wanneer zij geduldig kapitaal aantrekken. De aflossingstermijn zou daarom langer moeten zijn voor impactondernemingen.

4. Impact in het hele financieel systeem

We onderzoeken verder hoe het gehele financiële systeem bredere maatschappelijke impact kan meewegen, zodat er voldoende passende financiering beschikbaar is voor alle impactondernemingen. We willen samenwerken met pensioenfondsen en verzekeraars om te kijken hoe (gebundelde) financiering aan impactondernemingen voor hun achterban ook rendement kan opleveren.

Daarnaast zetten we de experimenten met resultaatfinanciering (achteraf betalen voor de gemaakte impact) voort en verkennen we nieuwe financieringsvormen waarbij impact centraal staat. We onderzoeken ook hoe beschikbare (grote) datasets en algoritmen bij fintech-bedrijven kunnen bijdragen aan het overbruggen van kredietbeperkingen.

Om deze financieringsvormen te realiseren, zoeken we samenwerking met financiers, overheden en toezichthouders om groeifinanciering voor alle impactondernemingen toegankelijk te maken.

3. Kansen van ESG benutten

Grote bedrijven moeten in toenemende mate rapporteren over hun bedrijfsvoering op het gebied van milieu, maatschappij en behoorlijk bestuur. Dit gebeurt binnen de ESG-criteria (Environmental, Social and Governance). Hierdoor moet het bijvoorbeeld inzichtelijk worden hoeveel CO₂ bedrijven uitstoten, onder welke omstandigheden producten worden gemaakt en hoe zij werken aan gelijkheid tussen man en vrouw. Het idee is dat aandeelhouders, werknemers, leveranciers, financiers en overheden hierdoor weten hoe bedrijven presteren op het gebied van duurzaamheid en op basis daarvan druk kunnen uitoefenen om het beter te doen.

Aandacht voor ESG is extra belangrijk geworden, omdat de overheid en financiële wereld circulaire en sociale impact bij grote bedrijven verankeren in wet- en regelgeving, bijvoorbeeld via de CSRD. Impactondernemingen lopen zeer voorop binnen de ESG-criteria en we willen dat ze hier ook de passende erkenning voor krijgen en dit uitdragen richting grote bedrijven. Daarnaast kunnen grote bedrijven de ESG-criteria borgen door samen te werken met impactondernemingen en bij hen in te kopen. Dit biedt een kans voor impactondernemingen: ze kunnen worden gewaardeerd voor de impact die ze al maken en sectoren inspireren om te veranderen naar meer positieve sociale impact.

Welke aanpak we hierop hanteren, vullen we graag samen met impactondernemingen in.

Verdieping van de S van ESG

De huidige ESG-criteria richten zich voornamelijk op duurzaamheid en hebben onvoldoende diepgang voor sociaal-maatschappelijke impact (de S). Op het sociale vlak stellen grote bedrijven investeerders vaak gerust met beweringen over arbeidsomstandigheden en diversiteit. Aangezien deze beweringen moeilijk te controleren zijn, worden grote bedrijven nauwelijks gemotiveerd om een sociaal-maatschappelijke bedrijfsvoering centraal te zetten.

Er is verdieping nodig op de onderwerpen die vallen onder de ‘S’ in ESG. De Europese Commissie zal de komende jaren ook de sociale impact aanvullen met elementen die ervoor zorgen dat iedereen naar vermogen kan deelnemen. Wij willen eraan bijdragen dat het belang van inclusie, diversiteit en participatie meer nadruk krijgt binnen de sociale impact van ESG. Impactondernemingen hebben hier juist een belangrijke rol in, aangezien zij de sector kunnen inspireren en regelgevers kunnen laten zien hoe sociale impact moet worden ingevuld.

4. Samen verder

Op 9 oktober 2023 hebben we de eerste versie van deze transitieagenda gepresenteerd. We streven ambitieuze doelen voor alle impactondernemingen in Nederland na en zullen de komende twintig jaar het systeem van impact veranderen.

De transitieagenda is echter niet in beton gegoten. Zo vullen we de kansen van ESG voor impactondernemingen de komende jaren verder in. Samen met impactondernemingen, financiers, inkopers, toezichthouders, beleid, experts en mensen in een kwetsbare situatie zullen we de transitieagenda de komende twintig jaar doorlopend ontwikkelen. We nodigen alle betrokkenen uit om aan dit proces deel te nemen en veranderingen samen vorm te geven. Dit kan door onderaan dit artikel een reactie achter te laten of een mail te sturen naar het programmateam van Impact door Groei.

Bijlagen

De lobbypunten uit paragraaf 1 met toelichting zijn opgenomen in bijlage 1. Voor het waarderen van publieke inkoop is er een rondetafelgesprek geweest met inkopers en experts. De ingangsnotitie voor de rondetafel, met een schets van de ontwikkelingen voor publieke inkoop en voorzet voor het verbeteren van publieke inkoop, is terug te vinden in bijlage 2.

Foto header: Fun Forest