Macht, onmacht en invloed

Af van het slachtofferschap

Deze najaarseditie van de Landelijke Dag vindt plaats in Buurtcentrum de Musketon in Lunetten, Utrecht. Een gezellige en veelzijdige locatie die onder andere als bibliotheek, ontmoetingscentrum en activiteitenruimte dienstdoet. In de theaterzaal verzamelen we voor het openingswoord van Eva Eikhout. Voor aanvang prijkt er op het scherm een QR-code waar een vragenlijst achter schuil gaat. Wat hiermee gebeurt, zal later op de ochtend blijken.

Na Eva volgt Reshma Roopram, programmaleider van Samen Kansrijk en Gezond. Ze vertelt: ‘FNO is niet zomaar een fonds. Het zet zich in mét mensen, zoals met het Gezinspanel. Wij kunnen anderen inspireren om anders te werken.’ Het thema van vandaag vindt Reshma een belangrijk en relevant onderwerp om te bespreken. Ze voegt daarover wel toe: ‘Laten we afstappen van het slachtofferschap. Ik hoop dat we niemand als slachtoffer zien, maar als gelijke.’ Veel mensen in de zaal knikken instemmend. Want zoals we later zien, is eigen regie voor velen een herkenbaar punt binnen dit thema.

De microfoon wordt doorgegeven aan Fiona Harmsen van De Sociologie Praktijk. Zij vertelt over haar project Lachen zonder pijn of schaamte, dat gratis tandheelkundige zorg biedt aan mensen die vanwege de kosten niet naar de tandarts kunnen gaan. Mondzorg lijkt zoiets vanzelfsprekends, maar dergelijke hulp kan voor mensen onbereikbaar zijn. Met dit project krijgen mensen toch de mogelijkheid hier gebruik van te maken, wat bijdraagt aan hun eigen regie, gevoel van eigenwaarde en gezondheid.

Wat betekent macht?

Om de ochtend op te breken, spelen we een stellingenspel. Achterin de ruimte is de zaal in tweeën opgedeeld met een stuk tape over de vloer. Ga links staan voor eens, rechts voor oneens. Alle stellingen hebben uiteraard te maken met het thema macht en invloed. Bij iedere stelling komen verschillende invalshoeken aan bod. Mensen zijn geëngageerd en hebben vanuit hun eigen ervaringen verschillende inzichten om te delen. Een greep daaruit:

• Macht heeft voor sommigen een positieve connotatie. Astrid Philips, Gezinspanellid: ‘Het gaat ook over eigen regie. Als ervaringsdeskundige wil ik dat kunnen uitoefenen.’ Lisette Groeneveld, voorzitter: ‘Het Gezinspanel probeert mensen in posities van onmacht, juist meer die inspraak te geven.’
• Macht kan wel negatief zijn, als het teveel bij één persoon of plek zit. Dat moeten we beter verdelen.
• Mensen schreeuwen om hulp, maar moeten toch wachten vanwege wachtlijsten of protocollen. Dat geeft een gevoel van onmacht.
• Als je te maken hebt met bepaalde problematiek, word je niet gezien als iemand die zelf beslissingen kan nemen. Je krijgt te maken met veel onbegrip en voelt je machteloos.

Over dit laatste deelt Eva, vanuit haar ervaring met het aanvragen van hulpmiddelen: ‘Je zit dan tegenover iemand die zoveel te zeggen heeft over iets dat zoveel invloed heeft op jouw leven. En jij hebt niets te zeggen.’

Lees verder onder de afbeelding –>

Maakbare realiteit

Is dat zo, dat je zelf écht helemaal niets te zeggen hebt? Aan het woord komt Vivian Boumans, toezichtsfluisteraar en co-auteur van ‘Het Switchboard’, over de werking van machtsposities. Ze vertelt hoe wij als mensen de werkelijkheid vastzetten. ‘Wij creëren onze realiteit. Wat we normaal vinden en wat niet, bepalen we met elkaar.’ We hebben een bepaald idee van hoe de wereld werkt, omdat we dat om ons heen zien, en handelen daar dan ook naar.

Systemen zijn bedacht door mensen. En dus kunnen wij als mensen ervoor kiezen hier verandering in aan te brengen. Natuurlijk zitten hier grenzen aan en is niet alles zomaar maakbaar. Maar in plaats van dat we onze (on)macht voor lief nemen, kunnen we vaak op zoek naar waar we wél ruimte en invloed hebben: ‘Past iets niet binnen je eigen referentiekader, zeg dan niet meteen nee.’ Samen pakken we problemen aan.

Op onderzoek

Wilma van der Vlegel van SevenSenses geeft vervolgens een update van het transitieonderzoek in de gebieden, dat dit jaar van start is gegaan. Er zijn nog geen definitieve resultaten, maar met deze updates blijven we allemaal betrokken bij de voortgang. Er zit in ieder geval schot in het onderzoek in vrijwel alle gebieden.

Weet je nog, die QR-code voor aanvang? Waar was die nou voor? Jonathan Fink-Jensen van Purpose onthult de resultaten van dit ‘mini-onderzoek’ naar de betrokkenheid van gezinnen in vijf onderdelen. Hoe betrokken zijn gezinnen in de gebieden? En hoe betrokken zouden ze idealiter zijn? Uit 24 reacties vanuit 11 gebieden blijkt dat gezinnen actief betrokken worden en liefst nóg actiever betrokken willen worden.

Echte solidariteit

Tussen een korte koffiepauze en de lunch in, neemt Denise Harleman het woord. Ze opent met haar persoonlijke verhaal, van haar vroegere ervaring met bestaansonzekerheid tot de impact van de coronacrisis; de periode waarin ze is begonnen met Collectief Kapitaal. Collectief Kapitaal is een voorstel voor een ander soort samenleving, waarin we bestaansonzekerheid als collectieve verantwoordelijkheid dragen.

En dat vergt solidariteit. Échte solidariteit. Denise: ‘Solidariteit vraagt om bewustzijn van het feit dat we mensen laten verdrinken, dat we meer zouden moeten doen. Het vraagt om boosheid, om offers. Echte solidariteit is dat sommige mensen genoegen moeten nemen met minder, zodat andere mensen meer hebben.’

Dat gaat bovendien verder dan alleen maar geld geven, hoewel ook dat iets is wat Collectief Kapitaal doet. Maar, zo vertelt Denise: ‘Bestaanszekerheid is meer dan geld. Bestaanszekerheid gaat ook over hoe je mens kunt zijn. Of je je vertrouwd voelt in je omgeving en in jezelf. Of je als mens waardig door het leven kunt gaan. Geld is een middel daarvoor.’

Ook staat ze stil bij de vraag: wie bepaalt eigenlijk het verhaal? Wat is ‘goed’ of ‘slecht’ met geld omgaan? Wanneer heeft je leven ‘betekenis’? En hoe wordt dat in beleid omgezet? Met andere woorden – zoals ook Vivian eerder al aanstipte – hoe wordt dit een werkelijkheid die we iedereen opleggen?

De juiste snaar

Empathie, menselijkheid, is voor Denise de rode draad. Zoals ze zelf verwoordt: ‘Ik heb niet de illusie dat ik alles oplos. Daar gaat het ook niet om: de meeste mensen willen niet dat je iets oplost, maar dat je hun pijn begrijpt.’

En dat doet ze zeker. De zaal hangt aan Denise’s lippen en er zijn zelfs emotionele momenten. Denise’s reactie daarop? Ze legt haar microfoon weg, gaat even naast de mensen zitten en luistert. Ze neemt de tijd. Volgens haar is juist dat de crux: ‘Hoe je macht doorbreekt, is door elkaar te zien.’ Zo raakt ze precies de juiste snaar in de zaal.

Alle lagen bereiken

Tot slot komen we nog even bij elkaar om te reflecteren op de middag en inzichten te delen. Fiona deelt bijvoorbeeld: ‘Het is moeilijk om het machtsverhaal te doorbreken. Het is complex, zit overal wel in.’ Iemand anders uit de zaal vult aan dat het daarom juist goed is dat vandaag alle lagen bereikt werden. Door de diversiteit van de materie, de sprekers en het publiek hebben we allerlei verschillende perspectieven meegekregen.

De deelnemers hebben allemaal nieuwe inspiratie en stof tot nadenken opgedaan. Dat is mooi, want dat is juist wat we met onze Landelijke Dagen willen bereiken. Dat, én verbinding. Daarom is het goed om te zien hoe mensen vandaag naar elkaar luisterden, geraakt werden, elkaar hielpen. Zo komen we dichter bij elkaar en dichter bij de oplossingen die we nodig hebben.

Ook onderdeel uitmaken van een bijzondere dag als deze? De volgende editie staat al gepland voor donderdag 17 april 2025.