Wat is er nodig om geldstress bij gezinnen structureel te verminderen?

‘Energiearmoede, generationele armoede, kinderarmoede, werkende armen, de kloof, een “minister Armoede”, bestaans(on)zekerheid… Het is zo’n hot item dat ik het bijna gênant vind om ook maar iets aan die discussie toe te voegen. Maar dat het elke dag in de krant staat verandert helaas weinig voor de gezinnen die er elke dag mee worstelen.

Hoe kan dat? Waarom merken die gezinnen nog zo weinig van al die aandacht? Wat kunnen we vanuit Samen Kansrijk en Gezond, samen met anderen, doen of juist laten zodat de gezinnen er wel iets van gaan merken? Dat was waar ik op donderdag 21 april met twintig eigenwijze “luizen in de pels” op mocht puzzelen. Mijn collega Matthijs en ik hadden bevlogen mensen van uiteenlopende pluimage persoonlijk uitgenodigd: vaders en moeders die expert zijn als het gaat om “hoe overleef je geldstress”, adviseurs, bedenkers van beleid, aanjagers uit alle hoeken van het land. Fantastisch dat ze hiervoor naar Amsterdam wilden komen!

Het was echt een heel mooie middag. Een verslag is eigenlijk niet te maken en ga ik niet proberen. Wel deel ik graag wat waardevolle inzichten die deze bijeenkomst voor mij opleverde en waar ik ook nog op puzzel.

Ervaring en expertise beter waarderen

Allereerst waren we het erover eens dat we de expertise van vaders, moeders en kinderen die uit ervaring weten wat geldstress gaat verminderen, structureel en op alle lagen van organisaties, serieus moeten nemen. Dat betekent structureel betrekken, horen, betalen, inhuren en/of waarderen. Een wijkbewoner, opgeleide ervaringsdeskundige, een professional of bestuurder die zelf geldstress heeft ervaren – hoe kunnen we die ervaring en expertise beter waarderen? Een belangrijke vraag. Mijn collega Marcella zei vandaag: “Dat vraagt aandacht bij opleidingen van professionals en ervaringsdeskundigen, podium geven aan mensen met ervaring, investeren in de ontwikkeling van mensen, zodat de invloed van hun stem groter wordt.” Helemaal mee eens.

En misschien vraagt het ook een ander mensbeeld, het idee van “maakbaarheid” van je leven – en dus de schuldgedachte – loslaten. Dan zit je zo in de wij/zij-stand. Wat zou daarbij helpen? Verhalen, beelden en ervaringen delen, voor elkaar opkomen, en wat meer bescheidenheid van mensen zoals ik. Ik had veel mee in het leven. Als dat niet zo was geweest had het ook voor mij heel anders kunnen uitpakken. Tot een paar jaar geleden had ik daar nog nooit over nagedacht. Bizar eigenlijk.

Maar hóe dan?

In de gebieden die inmiddels zijn aangesloten bij Samen Kansrijk en Gezond hoor ik steeds vaker de “doe”-vraag: maar hóe dan? Hoe maken we het veilig voor mensen om ervaringen te delen? Wat kun je vragen van mensen die al veel op hun bord hebben? En hoe ziet “structureel serieus nemen” en “gelijkwaardigheid” eruit? Hoe luisteren we naar ervaringen die zo persoonlijk en context gebonden zijn, en dus niet eenduidig? Hoe vertalen we dat naar “doen”?

Met die vragen kunnen we met Samen Kansrijk en Gezond aan de slag, samen met anderen en de gebieden zelf. Ervaringen uit het land delen, inclusief waar het lastig wordt, met waardering voor de verschillen in context. Geen oplossingen ventileren, wel handelingsperspectief en wat helpt om daar ruimte voor te maken.

Ruimte voor “doen wat nodig is”

Het onderzoek van Purpose liet zien dat vooral geld geven nog weinig gebeurt. We willen mensen met te weinig inkomen graag helpen met informatie, zelfinzicht en coaching, maar geld geven als er gewoon te weinig binnenkomt… dat gebeurt maar zelden. Gek genoeg werd hier weinig over gesproken tijdens de oploop. Is het te moeilijk? De systeemdrempels zijn groot en divers. Wettelijke kaders, de lokale interpretatie van die kaders, politieke, organisatorische en persoonlijke belangen, morele oordelen… Het loopt allemaal door elkaar en gaat snel een eigen leven leiden.

Ik heb zelf wel behoefte aan een soort “waarheidsonderzoek”. Wat mag wettelijk gewoon niet en waar is ruimte voor “doen wat nodig is”? En ook inzicht in de interpretaties of betekenisgeving van die kaders, en antwoord op de vraag waarom het logisch is dat de ene ambtenaar, wethouder of gemeenteraad dezelfde kaders zus interpreteert en de andere zo. Waar lukt het wél om te bieden wat echt nodig is (geld geven of schuld aflossen of een auto voor iemand kopen zodat hij/zij weer aan het werk kan of…)? En waar niet en waarom is dat? Ik geloof zelf niet zo in onwil. Wel in aannames en (vaak onuitgesproken) “mores” in organisaties.

Urgentie en belangen

Dan was er nog de idee dat de urgentie bij beleidsmakers of op de ministeries omhoog moet. Mijn directeur Ann legde daar deze week nog een best pijnlijke kwestie naast. De compensatie van spaarders die teveel belasting op hun spaargeld hebben betaald (box 3-aanpassing) lijkt nu heel snel te worden geregeld. Dit terwijl het compenseren van de slachtoffers van de toeslagenaffaire nog niet in zicht is. De accijns op benzine kon snel naar beneden. Maar het afschaffen van btw op fruit en groente is nog steeds niet gelukt. Gaat dat over urgentie of over belangen? Ik denk misschien allebei.

Ik ga samen met mijn collega’s en de gebieden die meedoen met ons programma eerst maar eens kijken naar de situatie in de gebieden. Hoe zit het daar? Wat gaat de gezinnen daar helpen, ook straks? Veel om over na te denken. En ook om gewoon te gaan doen, uit te proberen en daar weer van te leren. Samen met allerlei bevlogen “luizen in de pels”.

Gaat er bij jou al iets borrelen? Laat het me weten!’

Katinka Visscher
Programmaleider Samen Kansrijk en Gezond
katinka.visscher@fnozorgvoorkansen.nl
06 – 145 363 37