Leren van het leren

5 jaar aan ervaringen

Midden in het centrum van Utrecht komen we samen in het Springhuys. Er hangt weliswaar een tintje melancholiek in de lucht – het is tenslotte het einde van een tijdperk – maar iedereen heeft er zin in en stelt zich open. We beginnen dan ook met het delen van eigen ervaringen die we uit de leersessies meenemen, samengevat in een paar woorden of korte zin. Een aantal voorbeelden die voorbij komen:

• Je moet volledig instappen, vanuit je eigen motivatie.
• Bedenk van tevoren goed: wie zit er aan tafel?
• We hebben verschillende lagen van invloed en betrokkenheid nodig; iedereen moet mede-eigenaar zijn van het idee.
• Openheid, nieuwsgierigheid, kwetsbaarheid en flexibiliteit zijn nodig en tegelijkertijd soms lastig.
• We hebben allemaal stukjes gelegd, de puzzel is nog niet compleet.
• Leren is een circulaire beweging; het lerend proces is oneindig.

Kerninzichten vanuit onderzoek

Samenstelling van de groep

Wie moet wanneer aan tafel zitten, en waarom? Met andere woorden: welke partijen betrekken we op welke momenten? Niet alle informatie is voor iedereen even relevant. Het is goed om van tevoren het doel en wie daarbij nodig is vast te stellen.

Absorptiecapaciteit en reflectievermogen

Iedereen absorbeert informatie in een andere mate. Hier moeten we rekening mee houden in wat we van mensen vragen. We bieden in de leersessies veel aan: is iedereen in staat om dat op te nemen? Dezelfde vraag geldt op het gebied van reflectievermogen: in hoeverre is iedereen in staat – en bereid – om te reflecteren?

‘Met elkaar reflecteren is ontzettend belangrijk. Zo durven we kritisch te zijn op onszelf en op het project. En kunnen we in een veilige omgeving toegeven als we moeten bijsturen.’

Verschillende behoeften

In de leersessies werkten we met veel verschillende mensen, die een andere kennisbasis en andere leerbehoeftes hadden en in andere fases van projecten zaten. Sommigen hadden behoefte aan individuele begeleiding, anderen niet. Voor de een was theorie fijner, de ander wilde praktisch aan de slag. De sessies afstemmen op de brede doelgroep, is dan ook een ingewikkeld vraagstuk. Kunnen we iedereen voorzien in hun leerbehoefte?

Intrinsieke motivatie

Voor sommige deelnemers aan de leersessies was het makkelijk een eigen leervraag te bedenken. Anderen hadden meer bevraging nodig naar hun motivatie, waar ze tegenaan liepen en naar op zoek waren. Dat vonden ze één-op-één fijner dan in een groep. Het is hoe dan ook belangrijk dat iedereen een eigen motivatie heeft om mee te doen en dat die boven water komt. We willen voorkomen dat meedoen aan de sessies een ‘moetje’ wordt.

Tijd voor verdieping

Op een aantal thema’s willen we inzoomen. We breken op in vier kleinere groepen om specifiek te reflecteren op verschillende aspecten van de leersessies, te weten:

1. basisvoorwaarden
2. opzet en maatwerk
3. de rol van jongeren

Wat ging goed, wat kon beter? Wat nemen we mee naar de toekomst? Na in groepen te hebben gebrainstormd, komen we weer bij elkaar om onze bevindingen te presenteren. Puntsgewijs een samenvatting van de gedeelde inzichten:

1. Basisvoorwaarden

• Om de kans op een succesvolle en bestendige samenwerking te verhogen, moeten we aan de voorkant vastleggen hoe we actieve deelname stimuleren en waarborgen.
• Afspraken op de drie-eenheid van relatie, proces en inhoud zijn noodzakelijk.
• Ook is het belangrijk dat we systemisch leren meenemen: hoe geeft het project daar vorm aan?
• We moeten de vraag ‘what’s in it for me’ op iedere schakel kunnen beantwoorden.
• ‘Zachte’ contractering is net zo belangrijk als harde voorwaarden.
• Meer tijd voor de aanloop naar een project toe is ook wenselijk, zodat samenwerkingen goed op elkaar kunnen worden afgestemd.

2. Opzet en maatwerk

• Persoonlijke betrokkenheid van mensen is fundamenteel. Dat moeten we van tevoren aanwakkeren én we moeten een veilig leerklimaat creëren om relaties op te bouwen en openheid te stimuleren.
• Brownpaper-sessies, een middel waarmee we de leergeschiedenis van een project in beeld brengen, zijn tastbaar en dragen bij aan het reflectievermogen en eigenaarschap. Maar afwisselende werkvormen in plaats van een standaardmodel is de beste aanpak.
• Voorafgaand aan de daadwerkelijke leersessies is een contracterende leersessie wenselijk om leervragen alvast helder te krijgen.
• Vertegenwoordiging en balans: de samenstellingen van groepen moeten kloppen. Met hoeveel ben je vertegenwoordigd? Is die samenstelling wat het project op dat moment nodig heeft?
• Niets is vanzelfsprekend. Bevraag alles, ga niet uit van je eigen ‘eilandje’. Dat is een vorm van flexibiliteit die essentieel is in dit proces.

3. De rol van jongeren

• Jongeren hoeven niet altijd overal bij te zijn. Bedenk eerst wat je doel is, welk perspectief nodig is en wie je daarvoor wilt inschakelen. Beslis dan of je de jongeren nodig hebt en zo ja, welke jongeren dan?
• Het betrekken van jongeren moet geen doel op zich zijn. Ze zijn geen ‘alwetend orakel’ – met die instelling wordt iets dat inclusief moet zijn, juist exclusief.
• Er zijn grenzen en kaders nodig, die we in overleg met de jongeren zelf moeten afspreken. Samen een middenweg vinden.
• Ook zouden bepaalde vaardigheden en basiskennis vereist moeten zijn om mee te kunnen doen aan een leersessie.
• Projectleiders zien in dat jongeren met ervaringskennis een plek moeten krijgen in hun eigen organisatie.
• Er moet sprake zijn van gelijkwaardigheid en wederkerigheid. What’s in it for them?

Ruimte voor Geestkracht

Een behoorlijke lijst aan waardevolle inzichten, vanuit allerlei verschillende perspectieven van het programma GeestKracht. Hoe gaan we deze meenemen in de toekomst? Programmaleider Jeroen van Doorn vertelt: ‘Vijf jaar GeestKracht heeft ons geleerd dat leren een gezamenlijk proces is. Dus moeten we allemaal gelijkwaardig samenwerken: wij als fonds, de initiatieven die we financieren, en de jongvolwassenen om wie het gaat. Dat vraagt om heldere afspraken met elkaar, maar ook om een vertrouwensband zodat iedereen zich kwetsbaar durft op te stellen. Zo leren we écht van elkaar. Laten we vooral ook aandacht besteden aan voortdurend met elkaar blijven evalueren. Zowel op de “harde” afspraken als de meer persoonlijke kant.’